Rwenzori gebergte Oeganda, adembenemend en sprookjesachtig

Het Rwenzori gebergte is met haar 5109 meter het op twee na hoogste en grootste bergketen van Afrika. Het gebied staat beter bekend als de Mountains of the Moon. Toch wordt het nationale park (120 bij 50 km) dat in het zuidwesten van Oeganda ligt en grenst aan de Democratische Rubriek Congo, beperkt bezocht en veelal overgeslagen door reizigers. Hoe is het mogelijk dat dit prachtige park slechts een paar duizend bezoekers per jaar ontvangt? Volgens Ilischa Balrukku, al 36 jaar ranger annex kok en werkzaam voor de Rwenzori Rangers Guides and Escorts Association  (RRGEA), is het beperkte publiek enerzijds te wijten door slechte marketing en de fysieke moeilijkheidsgraad. Anderzijds komt dat door de politieke onrust die het land decennia lang teisterde. Maar die tijd ligt ver achter zich.

Idi Amin

Begin jaren zeventig waren er veel reisexpedities en onderzoekers die naar de Rwenzori in Oeganda trokken. Het schrikbewind van Idi Amin maakte daar abrupt een einde aan. De vele burgeroorlogen en onrust met grensgebieden en rebellen rond Congo isoleerden de Rwenzori. Het was een goudmijn voor stropers van olifanten, antilopen en knaagdieren. Balrukku: “Ik was onlangs in Duitsland en daar vragen mensen nog steeds naar Idi Amin. Ze hebben geen idee dat Oeganda sinds 2006 weer een stabiel land is. Mensen zijn wantrouwig, maar hier is rust. Er is veel veranderd. Zeker nadat nog zo’n schurk, Joseph Kony, uit Oeganda verdween. Het is belangrijk dat er filmploegen als de BBC de wereld laten zien wat voor uniek gebied dit is.”

Versteld

Balrukku heeft in alle nationale parken van Oeganda gewerkt en de hoogste bergen van Afrika beklommen. De Rwenzori’s zitten in zijn bloed. Zijn grootvader was namelijk een van de eerste dragers en zijn vader werkte ook in het park. “Er is geen vergelijkbare plek. Bij elke 500 meter, elke kilometer verandert de vegetatie. Zelfs tussen de pieken van 4000 naar 5000 meter verandert de omgeving. Je zult versteld staan”, zegt hij enthousiast. ” En neem regenkleding mee, want de weersomstandigheden zijn zeer onvoorspelbaar.”

Regenpakken en laarzen

We zijn benieuwd. Wanneer we een dag later onze eerste stappen in het park zetten, begint het al te plenzen. “Welkom in de Rwenzori van Oeganda”, zegt gids Lazarus Bwambale. Hij trekt een zure grijns en kijkt omhoog naar de grauwmistige lucht. Regenpakken en laarzen komen tevoorschijn. Helaas zijn deze al na twintig minuten doorweekt. Dat hadden we dus beter zelf mee kunnen nemen.

Mahoma trail

Startend op een hoogte van ruim 1600 meter, klimmen we half soppend naar boven. De Mahoma trail is sinds augustus 2012 in gebruik en vormt samen met het ‘oude pad’, de meest interessante maar ook pittigste van de acht verschillende trekkings-routes van het uitgestrekte park. Beide paden komen na meerdere dagen klimmen uit op de eeuwige sneeuw van de bergen Baker (4843m), Stanley (4563), Speke (4890m) en Margherita (5109), waarvoor bergervaring is vereist.

Overweldigende Rwenzori

De rijke en afwisselende vegetatie waar Balrukku zo enthousiast over spreekt, is inderdaad overweldigend. De eerste 300 meter zijn lang en steil. Het eeuwenoude natte bos bestaat uit tropische planten, klimmers, hoge struiken en metershoge bomen. Na twee uur lopen verandert het woud in een groot open veld vol enorme dichtbegroeide varens. Het smalle pad verdwijnt bijna in de groene plantenzee. Na zo’n honderd meter kronkelt het pad omhoog. Grote stappen. Het klimmen kost veel energie. De grond is glad; overal liggen bladeren op de grond. Even stoppen en op adem komen.

Zeldzame blauwaap

Plots klinkt er een harde kreet in de verte. Het lijkt een mix van een krolse kat en een geit. Gids Bwambale legt zijn vinger op zijn mond en wenkt om naast hem te komen staan. “Er zitten daarginds blauwapen, zeldzame primaten. Pak je verrekijker. Zie je ze?”, vraagt hij. Via het loepzuivere Swarovskiglas valt een zwarte aap te zien met lange sierlijke staart en een blauwe gloed over zijn rug. Vanuit een boom tuurt hij van zo’n honderd meter aan de overkant onze kant op. Plots raast er een rode staart en vleugels voorbij. “Dat was een rood-blauwe Turaco”, roept de gids. Deze schuwe vogels komen alleen hier voor.“

Aanpoten

We lopen door, want in één dag willen we het tweede kamp bij het Mahoma-meer bereiken op 3300 meter. Dat is aanpoten en ruim zeven uur lopen, maar voor geoefende wandelaars en doorzetters te doen. Het ongerepte woud slingert via smalle paden omhoog, met uitzicht over de statige bergtoppen, bedekt door een waas van mist. Eindelijk klaart het op en breekt de zon door.

Olifantenpad

De overgang naar het ‘mikado bos’ van bamboe is het begin van de tweede zone. Deze metershoge ‘stengels’ vormen een mysterieus stilleven, doordat vele planten zijn omgevallen. De lucht is nauwelijks zichtbaar, zo dicht is het bos. Vogelgezang neemt af en de stilte overheerst. Overal hangen lianensliertjes en het stevige bamboe is bedekt met bedjes van mos. De fijne blaadjes op de grond maken plaats voor blubberige drab. “Hier begint het Olifantenpad. Kijk uit, het is glad”, waarschuwt de gids. De schuwe bergolifanten reizen ’s nachts, maar laten met hun keutels en sterke geur duidelijke sporen achter. Ondersteund door een bamboestok, ploeteren we ons door de glibberende modder. Kaplaarzen zijn hier onmisbaar. Even niet opletten betekent onderuitgaan. “Nu ruik je in ieder geval lekker”, grapt de gids. Henk is uitgegleden en zit onder de poep.

Waar paradijsje

Uit het niets verdwijnt het bamboe en verschijnen de sprookjesachtige Chionanthus virginicus, beter bekend als ‘Old man’s Beard’. Deze lange mosachtige draadjes doen denken aan een lange baard, vandaar de naam. Na een half uur verdwijnt het olifantenpad en steken we kleine riviertjes over. We bereiken de andere kant van de heuvel, waar de prachtige Rukenga vallei zich openbaart. Hoge moerasachtige grassen hebben de overhand, aangevuld door Old man’s Beard bomen. Aan de rand van de vallei stroomt een alpenriviertje. Het lijkt het vredigste plekje op aarde, een waar paradijsje.

Reuze lobelia

En dan zien we waar we mede voor kwamen: de kleine eeuwig bloeiende bloemen (mimulopsis eliotti) en een aantal reuze lobelia’s. De robuuste Lobelia bequaertii heeft een rozetachtige kraag en een diameter van zo’n 80 cm. Het is de enige soort met bijna komvormige schutbladen, die zo’n vijf meter hoog kan worden. Wie meer van de soms tien meter hoge planten wil zien moet een trekking doen van minstens vier dagen, want de lobelia’s bevinden zich tussen de 3700 en 4300 meter hoogte.

Sterke vrouw

De laatste klim tot het tweede rustkamp is stijl en pittig. Moe maar voldaan gooien de dragers, die ons bepakt en bezakt hebben ingehaald, hun materialen neer. Even wat drinken en dan de tenten opzetten aan de rand van het Mahoma kratermeer. Onder de dragers is ook een vrouw, Gafina. Ze doet dit zware werk zodat ze het schoolgeld van $70 per kwartaal en per kind kan betalen. Ze heeft drie kinderen. Het is een flinke opgave.

Tien jaar geleden overleed haar man en werd ze noodgedwongen de kostwinnaar voor haar gezin. Waarom hertrouwt ze niet? Onze gids legt uit dat in Oeganda van een vrouw die hertrouwt verwacht wordt dat ze een kind baart voor haar nieuwe man. Aangezien ze al wat ouder is en drie kinderen heeft, ziet ze dat niet zitten. Toch is de hardwerkende en sterke Gafina gelukkig: ze heeft haar familie en dat is het belangrijkste.

Bescheiden leefwijze

Gafina is niet de enige die bescheiden levenswijze volgt. Het is een belangrijk kenmerk van Oegandezen. Voor Westerlingen is een eerste kennismaking met het straatbeeld en de bevolking wellicht shockerend en armoedig, toch ogen de meeste mensen die in primitieve huisjes leven best gelukkig. Ze hebben voldoende voeding, een dak boven hun hoofd, werk en ze hebben elkaar. Zelfs de armsten hebben een toekomst, zoals de huidige president Yoweri Museveni, bewezen heeft. Hij groeide op in een zeer arm gezin.

Ook onze tourgids, Gordon Mawanda, deelt een vergelijkbare ervaring. Vier van zijn zeven broers en zussen rondden succesvol de universiteit af. “Ik had vroeger nooit gedacht dat ik een eigen reisbureau zou runnen of dat mijn broer dokter zou worden. Wel was ik vastbesloten om iets te bereiken in mijn leven. Arme leerlingen die op school goed hun best doen en uitblinken in resultaten worden omarmd. Ze ontvangen een studiebeurs en hebben voor hun afstuderen al uitzicht op een baan, zoals in mijn geval in toerisme.”    

Driehoornige kameleon

De persoonlijke verhalen blijven nog lang in ons hoofd rondspoken. Maar na een heerlijke, eenvoudige maaltijd worden we overmand door slaap. Het afdalen gaat de volgende ochtend een stuk sneller, maar is verraderlijk. De paden zijn smal, rotsachtig en hebben grote aanslag op knieën en bovenbenen. Gelukkig is het droog. Terwijl Gafina ons vrolijk inhaalt, stopt ze plotseling en loopt vastberaden naar een groepje varens. Voorzichtig met haar wandelstok tovert ze een prachtige driehoornige kameleon tevoorschijn, een zeldzaam soort die alleen hier voorkomt.

Groene savanne

Het laatste stuk, rondom de woeste rivier Kiohio, wordt de Monthone zone genoemd en doet denken aan een groene savanne. Het is een open gebied vol lage struiken, aangevuld met eeuwenoude tropische bomen. Dit is een prachtige en verrassende afsluiting. Na zo’n vier uur lopen zit het erop en beamen we de legendarische woorden van ontdekkingsreiziger Douglas Freshfield: “Je mag bekend zijn met de Alpen en de Kaukasus, het Himalayagebergte en de Rocky Mountains, als je niet hebt rondgedwaald in het Rwenzori gebergte, valt er nog veel te ontdekken.”