Jaarlijks bezoeken duizenden reizigers het dak van de wereld in het Himalayagebergte. Maar Nepal is een land van uitersten met ook ongerepte regenwouden. En in de dichtbegroeide bossen van Chitwan en Bardia leeft een van de meest bedreigde dieren ter wereld: de Bengaalse tijger.
Tekst: Angelique van Os | Fotografie: Henk Bothof
Het kan elk moment gebeuren. Vanuit het niets kan een grote, sierlijke gestalte met stevige passen over het zandpad struinen. Zijn diepe voetsporen achterlatend in de aarde. Het zwarte strepenpatroon camoufleert zijn oranjekleurige vacht die glinstert in de vroege ochtendzon: de tijger. Bruut word ik wakker geschud uit mijn dagdroom als onze gids Dhan Bahadur Chaudhary, kortweg DB, op de rem trapt. We rijden nog geen vijf minuten over een hobbelig zandpad in Chitwan National Park (Nepal), of hij heeft al een vers tijgerspoor gevonden. Hangend over de autodeur kijkt hij naar de grond. “Dit is van een mannetje. Dat kun je zien aan de omvang en de afstand tussen de tenen en nagels. Die zijn groter dan van een vrouwtje”.
Hij stapt uit en loopt om de sporen heen. “Waarschijnlijk is de Bengaalse tijger wat gaan drinken bij de rivier.” We lopen stilletjes achter de gids aan, die alleen een stok bij zich heeft ter bescherming. DB volgt als een snuffelende jachthond de pootafdrukken. De adrenaline stijgt. Na een kleine vijftig meter is er geen spoor meer te bekennen.
Bengaalse tijger
Misschien houdt de Phantera tigris, de grootste en sterkste katachtige ter wereld, zich wel vijf meter verderop schuil. De teleurstelling slaat even toe. En dat is niet voor het laatst, want de Bengaalse tijger laat zich niet gemakkelijk zien. Terecht, want het aantal wilde tijgers is sinds het begin van de vorige eeuw met 95 procent, (zo’n 97.000 exemplaren!) afgenomen. Volgens de laatste telling van het Wereld Natuur Fonds in 2019, zijn er naar schatting slechts zo’n 3900 wilde tijgers wereldwijd te vinden. Tijgers worden vergiftigd en gestroopt vanwege hun vacht, als trofee en omdat tijgerbotten een belangrijk ingrediënt vormen in traditionele Aziatische medicijnen. Verder zijn er toenemende mens-dier conflicten en is slechts zeven procent van het oorspronkelijke habitat behouden gebleven. (Bengaalse) tijgers trokken ooit van Oostelijk Turkije en Rusland naar Azië.
Tijgerlanden India en Nepal
Ondanks dat het wereldwijd nog niet goed gaat met de tijgerpopulatie, nemen de aantallen gestaag toe. De meeste Bengaalse tijgers (circa 2967) leven in India. De kans om ze daar te spotten is het grootst, hoewel het toerisme daar de overhand heeft. Buurland Nepal volgt met 235 exemplaren. Het heeft als enige tijgerland haar populatie verdubbeld in negen jaar tijd, maar de aantallen fluctueren. In Chitwan Nationaal Park horen we van DB dat er volgens te laatste telling 93 tijgers zijn in plaats van de bekendgemaakte 120. Dat aantal is gedaald door hevige overstromingen en gevechten met neushoorns in 2017.
Chitwan, ideale verstopplek
Rijdend door het sprookjesachtige regenwoud van Chitwan, begrijpen we al te goed waarom Bengaalse tijgers hier graag vertoeven. Het andere, groene gezicht van Nepal vormt de ideale verstopplek. In het laagland van de Terai-regio worden honderden vierkante kilometers aan ongerepte subtropische wouden afgewisseld met savannes en riviernetwerken. Het vormen corridors met India die van levensbelang zijn voor het grootste roofdier, alsook voor migrerende olifanten en neushoorns. Chitwan is het bekendste en oudste Nationale Park van Nepal dat vanwege de biodiversiteit werd uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed in 1973.
Oude jachtlodge
DB runt als natuurmanager Tiger Tops Tharu Lodge, dat al bestaat sinds 1964. Zowel hier als in Bardia monitort Tiger Tops in samenwerking met wildlife-organisaties zoals het Nepal Tiger Trust, met cameravallen de populatie van tijgers. Ook werken ze samen met anti-stroop patrouilles, zijn er educatieve projecten en wetenschappelijke onderzoeken. Aangekomen bij de oude vestiging van Tharu, vertelt DB dat twee Texanen, Toddy Lee Wynne en Herb Klein, het gebouw gebruikten als jachtlodge. Natuurbeschermer Jim Edwards en pionier in duurzaam toerisme, Chuck McDougl, transformeerden het bedrijf in 1971 in een wildlife organisatie zonder jachtpraktijken. DB: “Vanaf 1982 moesten we het verblijf verplaatsen naar de huidige locatie, om meer lokale werkgelegenheid te bieden. Hopelijk kunnen we in de toekomst de oude staat in eer herstellen.” Dat verlangen zijn begrijpelijk, want de locatie en het uitzicht over de rivierbanken en graslanden is werkelijk prachtig.
Gepantserde neushoorn
Plots houdt DB zijn vinger voor zijn mond. Op een kleine twintig meter ritselt iets in het gras. De gids pakt geruisloos zijn stok en we sluipen achter hem aan. Opeens maakt hij een halt gebaar. We zakken op onze hurken. Zachtjes fluistert hij: “We moeten voorzichtig zijn. Er zit een neushoorn met kalf op tien meter afstand. Als ze ons ziet of ruikt en zich bedreigt voelt, kan ze ons aanvallen om haar jong te beschermen. Laten we teruggaan naar het veldje en achter een boom wachten.” Met zijn ruim twintig jaar ervaring weet DB precies wat hij doet. Geduldig wachten we op de gepantserde éénhoornige neushoorn.
Dit soort leeft alleen in de Terai–regio en in de Noord-oostelijke rivierbanken van India. Ook deze dieren zijn bijna uitgestorven; er zijn circa 1700 exemplaren over. Het vrouwtje heeft ons wellicht geroken, want ze loopt met een boog om het veld heen. “Kom, ze gaat naar de rivier!” Op gepaste afstand rennen we achter de neushoorn aan. Net op tijd zien we het tweetal het water inglijden en de rivier oversteken.
Bufferzone
De volgende ochtend rijden we naar de andere kant van het park. De bufferzone tussen de bewoonde wereld en de jungle bestaat slechts uit een ondiepe rivier en een grasstrook. DB vertelt dat de mensen goed voorgelicht worden door en samenwerken met patrouillerende legerposten en natuurconservators. Dat toezicht is van levensbelang voor de tijger en de reden dat ze zo floreren in Nepal. “De afgelopen tien jaar is er geen enkele tijger gestroopt in Chitwan. Vergiftiging komt helaas nog wel voor als tijgers vee eten. Gelukkig houden locals steeds beter afstand en weten ze hoe ze zichzelf en hun vee in veiligheid kunnen brengen. Ze slaan sneller alarm bij de legerposten. Dat we niet meer tijgers hebben, komt mede door de dichte bevolking. Hierdoor vechten de katten om elkaars territoria en voedsel en zijn de overlevingskansen van jongen beperkt.”
Verrast
Na een betoverend stuk bos en een zee van varens, bereiken we open graslanden. Door jaren te lobbyen heeft DB samen met de dorpelingen 200 hectare boslandschap veranderd in een rijke savanne. Hierdoor zijn er meer herten en dus ook tijgers. We sluipen nog een keer stilletjes achter DB aan door het hoge gras. Helaas zijn de gestreepte katten nergens te bekennen. Per jeep vervolgen we onze weg. Opnieuw worden we verrast door een neushoorn, die midden op de weg staat. Hij verdwijnt in het struikgewas en neemt vervolgens een duik in een sloot. DB rijdt de auto een stukje verder. Even later verschijnt de neushoorn nieuwsgierig uit de bosjes en staart ons op nog geen vijf meter aan, om even later te verdwijnen in het dichte groen. ->>
TOFTigers
Duurzaam toerisme
TOFTigers richt zich sinds 2004 op duurzaam toerisme in India en diens subcontinent, en adviseert overheden daarbij. Betrokkenheid en inzet van locals vormen hierbij een sleutelrol. Ook richt TOFTigers zich op de bewustwording van reizigers die wildparken bezoeken. Inmiddels zijn er 300 leden uit de reisindustrie aangesloten op TOFT, van internationale touroperators tot reisagenten en accommodatie. De Nederlandse reisorganisatie All for Nature Travel werkt met beide organisaties samen (zie kader). Julian Matthews, oprichter van TOFTigers: “Het succes van Nepal komt door het goede werk dat organisaties als Tiger Tops verrichten. Locals voelen zich betrokken omdat ze een rol spelen in het onderhoud van het woud, dat hen voorziet van eerste levensbehoeften. Het creëert werk en zorgt voor betere grensregulering tussen wildlife en dorpen, wat bij elke bufferzone een probleem is. Dit systeem werkt goed. We hebben Tiger Tops hiervoor een Award toegekend in 2016”, aldus Matthews.
Tijgerlanden
In 2010 was de noodkreet met slechts 3200 tijgers zo groot, dat dertien zogenaamde tijgerlanden besloten om gezamenlijk in actie komen (TX-2 Project). India en Nepal vormen de uitzonderingen, maar het doel om het aantal tijgers in 2022 te verdubbelen is volgens DB, Julian Matthews en de Himalyan Tiger Foundation niet reëel. Matthews meent dat er te weinig leefgebieden zijn en er veel prooidieren zoals herten (chitals) en wilde varkens regelmatig worden gestroopt voor hun vlees, waardoor er te weinig overblijft voor de Bengaalse tijgers. In India is dit bijvoorbeeld een groot probleem. “Als tijgers voldoende ruimte en voeding krijgen en goede watervoorzieningen hebben, dan kunnen ze zich snel uitbreiden”, vertelt hij.
Update tijgerpopulatie 2020-2023
Tussen 2020-2023 is de tijgerpopulatie in Nepal verdubbeld. We spreken DB hierover en hij meldt dat de rust in de parken tijdens COVID-19 de tijgers ten goed is gekomen. Daarnaast is er in Chitwan meer leefruimte gecreëerd en de habitat voor de tijgers is zodanig aangepast, dat ze er meer voedsel kunnen vinden. Keerzijde gedurende de pandemie is dat in het geval van Chitwan, de problemen in de bufferzone zijn toegenomen omdat er minder rangers actief en paraat waren en subsidiegeld voor de lokale bevolking uitbleef. Gevolg: meer human-wildlife conflicten, want tijgers en neushoorns zochten het vee wederom op . Gelukkig is er wel steeds meer bewustzijn onder de lokale gemeenschappen hoe ze moeten handelen als er tijgers of neushoorns binnen hun dorpen treden. Door het gebrek aan toerisme tijdens de pandemie – een afname van 60%- was de bescherming van mens en widlife ook lastiger te behouden. Tiger Tops probeert met hun verantwoorde manier van toerisme, dat inmiddels weer toeneemt, de problemen rond de buffer-zone in samenwerking met het Nationale Park weer te handhaven. Inmiddels bestaan de aantallen uit:
| Naam Park | Aantallen |
|---|---|
| Chitwan NP | 128 |
| Bardia NP | 125 |
| Parsa NP | 41 |
| Banke NP | 45 |
| Suklaphanta NP | 36 |
Tigernomics
De bescherming en leefgebieden zijn te beperkt in landen als China, Thailand, Myanmar en Indonesië. Het is veelal een politieke, economische kwestie, meent Matthews. Hij vervolgt zijn verhaal: “Ik geloof in ‘tigernomics’, want duurzaam toerisme kan de redding zijn van de kat. Landen die beweren dat ze die bescherming zich niet kunnen veroorloven, hebben andere belangen. Na diverse uitgevoerde onderzoeken kunnen we stellen dat de positieve effecten en opbrengsten van goed management en gereguleerd toerisme in bepaalde parken in India en Nepal vele malen hoger zijn dan de investeringen. Het is een mindset die om moet om de tijger te redden.”
TIP: TOFTigers brengt bijna jaarlijks een gespecialiseerde gids uit vol met de beste tijgerparken en duurzame lodges die zich tevens inzetten voor natuurbehoud.
Bardia
->>Ook in het minder drukbezochte Bardia National Park komt de Bengaalse tijger voor. Het leefgebied van de Bengaalse tijger is uitgebreid doordat het nabijgelegen Banke National Park is samengevoegd. De parken tellen maar liefst 75 legerposten die het volledige gebied bewaken. Ze vormen zo een veilige haven van 2.231 vierkante kilometer. In 2019 zijn er tussen de 93 en 97 tijgers gespot in Bardia. Door het strenge toezicht komt stropen sinds zes jaar niet meer voor. Helaas zijn er soms wel mens-dier conflicten, grotendeels veroorzaakt door de beperkte bufferzone.
Bardia is sinds 1988 een Nationaal Park en lijkt qua vegetatie erg op Chitwan, hoewel het bos minder dichtbegroeid is. Hier leven onder andere de zeldzame gangesdolfijnen, lippenberen, gavialen (krokodillen met langwerpige bek), enkele neushoorns, olifanten en luipaarden. Na een prettig verblijf in een Homestay (zie kader) even buiten het park, haalt Bhim Bahadur Thanet ons in alle vroegte op per jeep op. Hij is onze nieuwe gids en ruim 33 jaar verbonden aan Tiger Tops. Hij heeft ontstellend veel kennis van tijgers en het leven in het park en vertelt daar uitgebreid over.
Verse tijgersporen
Onderweg vinden we veel verse tijgersporen en uitwerpselen. We wachten een kwartier, soms een half uur op diverse uitkijkplaatsen waar dieren regelmatig oversteken en water drinken, maar hebben geen geluk. Ook al zit je op de perfecte plek, het dier moet maar net voorbij komen. Een tijger slaapt vijf tot twaalf uur, in tegenstelling tot andere katachtigen die wel achttien uur tukken. Door de beweeglijkheid en de dichtbegroeide vegetatie is het daardoor lastiger om de dieren te spotten. Ook markeert een tijger z’n territorium van circa drie kilometer veelal in cirkels door te sproeien en strepen achter te laten. Hierdoor is het zelfs voor getrainde spoorzoekers lastig om het begin- of eindpunt van een spoor te traceren en te weten welke kant het dier opgaat.
Verwarrend
Bhim geeft de moed echter niet op, en aan het begin van de middag ontdekt hij een vers spoor. “Dit is slechts een uurtje oud, schat ik. De pootafdruk is volledig schoon, zonder vegen. Vermoedelijk van een groot mannetje”, fluistert de gids. Bhim verkent het pad. Het is verwarrend, want het spoor loopt meerdere kanten op. Alsof de tijger zich bedacht heeft. We springen in de auto en rijden turend over de savanne en door het bos rond. Niets. Na een grote ronde keren we terug naar het beginpunt van het spoor.
Alarmroep
Op het veld loopt een groepje herten. Plotseling staan ze stil en staren alert naar het hoge gras. Een waarschuwende kreet van een aapje volgt. “Tijger!” zegt Bhim opgewonden. “Dat is een alarmroep. Kijk, de herten gaan er vandoor!” Er zijn nieuwe, kleinere sporen bijgekomen. Bhim volgt de blik van het aapje. “Kom mee!” Hij grijpt zijn bamboestok en we rennen hem achterna. En dan, op zo’n 100 meter afstand, verschijnen de contouren van een Bengaalse tijger. Alles gaat heel snel. De ontmoeting duurt slechts 1 minuut, want het vrouwtje heeft ons gehoord. Ze werpt vluchtig een blik over haar schouder en staart ons enkele seconden aan. Mijn adem stokt. Dan verdwijnt ze vliegensvlug in het gras. Wat een intense ervaring! “Tijgerinnen zijn erg schuw en nemen snel de benen. De mannetjes kunnen juist pronkend over het zandpad lopen”, fluistert Bhim hijgend van het sprintje.
“Wat er ook gebeurt, ren niet weg en raak niet in paniek, want dan komt hij achter je aan!”
Dichte groen
Bhim wil een nieuwe poging doen om de tijger te vinden. We haasten ons terug naar de auto. Helaas lukt dat niet. Maar na enige tijd klinkt er een hoog wanhopig geblaf: er wordt een muntjak, een ‘blaffend’ hert gedood. We gaan opnieuw te voet verder. In het metershoge gras is dat een risico, maar we vertrouwen op de gids. “Mochten we een tijger treffen, blijf dan in een lijn achter mij. Wat er ook gebeurt, ren niet weg en raak niet in paniek, want dan komt hij achter je aan.”
We banen ons een weg door het dichte groen. Mijn blik schiet alle kanten op en mijn hart klopt in mijn keel. Meer kreten volgen; we komen dichterbij. De spanning ebt weg als we een groepje herten zien verdwijnen naar de rivier. Hun alertheid neemt af, het gevaar is geweken. Lopend langs de oever herkent Bhim markeersporen. “Dit is een ander mannetje dan vanmorgen. We zijn in een grensgebied van twee tijgers met meerdere tijgerinnen,” fluistert hij. We verschuilen ons in de struiken en wachten. Aan de overkant horen we plots een soort zacht gesmak en krakende botten, maar helaas komt de tijger niet tevoorschijn. We gaan terug.
Bloedgeur
Opeens komt een zeer sterke bloedgeur ons tegemoet. Bhim:“Kijk naar het platte gras, daar heeft een tijger gelegen. Ik vermoed dat de kat zijn prooi een stukje verder heeft gesleept. Daar gaan we niet kijken, dat is te gevaarlijk.” In een paar uur tijd hebben bijna drie verschillende Bengaalse tijgers gezien en de spanning was te snijden.
Eigen plan
De twee dagen daarna hebben we minder geluk: het is druk in het park. Volgens Bhim verstoort het toenemende aantal auto’s de rust van de Bengaalse tijgers. Ze verstoppen zich meer en het levert stress op.
Tijdens onze laatste gamedrive wachten we bijna drie uur op een prachtig uitkijkpunt en zien alleen wat herten en aapjes. Bij een ander, hoger gelegen punt aan het water wordt ons wachten beloond. Een groot atletisch lijf beweegt zich met statige passen voort door het laagstaande water. Door de verrekijker zie ik zijn prachtige vacht nog mooier glinsteren dan in mijn dagdroom.
Helaas loopt de tijger niet langs de rivierbedding. Hij steekt over en even onverwachts als hij kwam, is hij weer verdwenen. We proberen hem met de jeep op een andere plek op te wachten, maar de tijger trekt wederom zijn eigen plan. In de verte klinkt enkel het alarm van het blaffende hert. Daarna blijft het stil. En van de bijna onzichtbare Bengaalse tijger vernemen we geen enkel spoor meer. 
Nepal praktisch
Erheen
Er zijn vanuit Nederland geen rechtstreekse vluchten naar hoofdstad Kathmandu; wel diverse aanbieders (vliegtickets €650-€1100). Vliegen naar Bharatpur: 50 minuten, gevolgd door een autorit van een uur tot Chitwan. Met de auto: zes uur, over slechte, kronkelende bergweggetjes. Chitwan- Bardia: ruim een dag rijden. Vliegen: vanaf Nepalgunj vliegveld. Yeti Airlines compenseert diens CO2-uitstoot met duurzame projecten.
Beste reistijd Bengaalse tijger
Bardia en Chitwan: open half oktober-mei. Beste tijd voor de Bengaalse tijger: februari-april, omdat het gras lager is en het is nog niet zo heet.
Reisorganisatie
Wil je ook op safari in Nepal? All for Nature Travel maakte deze reis (inclusief genoemde accommodaties) mogelijk en is gespecialiseerd in de mooiste wildlife reizen over de hele wereld. Eén van de manieren waarop je kunt bijdragen aan natuurbescherming is duurzaam toerisme. All for Nature Travel doneert minimaal vijf procent van de reissom wordt aan de bescherming van de Bengaalse tijger en haar leefgebied. Tevens gaat €25 per boeking naar TOFTigers, ter besteding aan lokale projecten die natuurbehoud bevorderen. De combinatie Bardia en Chitwan met verblijf in de Tiger Top Lodges is te boeken vanaf 2795,- euro p.p. Voor een combinatie met de Himalaya adviseert All for Nature de reis Koninklijke Natuur & Wildlife.
Meer info
In Nepal is een geldig visum vereist. Dat is het beste vooraf te regelen via de Consulaat Generaal van Nepal in Amsterdam of Brussel. Kosten: €50. Ook zijn de nodige vaccinaties en malariapillen nodig.
Verblijftips
Tiger Tops Karnali Logde
Evenals bij grote broer Tharu in Chitwan, ademt Karnali een en al sereniteit. In de totaal 21 kamers is overal het minimalistische lokale interieur toegepast van lemen huizen en dienen aardse tinten, riet en bamboe als basis. Hetzelfde geldt voor het restaurant annex loungeroom, waar goed biologisch eten wordt geserveerd. Zowel Karnali als Tharu werken louter met Nepalesen, putten energie uit zonnepanelen en ontvingen meerdere Awards van TOFTigers.
Community Homestay
Wil je dichtbij de locals verblijven, slaap dan eens bij hen thuis! Tien jaar geleden initieerde het WWF een samenwerking met de gemeenschap even buiten Bardia om gasten te ontvangen. Er zijn circa 22 huishoudens die meedoen. De kamers zijn eenvoudig, maar voorzien van elektriciteit en stromend water. Alleen de bedden zijn erg hard. De mensen zijn zeer hartelijk en het is een mooie ervaring om samen te koken en contact te maken. Voor gastvrouwen biedt het concept tevens een eigen inkomstenbron. Een mooi initiatief dat je voor een één nachtje via All for Nature Travel kunt boeken.
Barber Mahal Vilas
Voor- of na de avonturen in de wildernis, is het heerlijk vertoeven in Barber Mahal Vilas. In dit chique boetiekhotel met binnentuin en zwembad en sauna op het dak, vergeet je de hectiek van Kathmandu. De villa is onderdeel van een groter paleiscomplex, dat in 1913 gebouwd werd in opdracht van de toenmalige premier, Maharaja Chandra Shumsher voor diens zoon Baber. Het pand is vrij uniek door vier architectonische stijlen: neoklassieke Rana Durbar, Newari, Mustang en Terai design. De ruime kamers zijn klassiek ingericht en hebben een koninklijke uitstraling.
Deze reis is mogelijk gemaakt door All for Nature Travel, Tiger Tops en ondersteund door het Nederlandse Consulaat Generaal van Nepal. Dank ook aan Nikon Nederland voor het ter beschikking stellen van een AF-S 200-400 mm lens.
