Mongolië is een land van leegte. Waar de uitgestrekte en ruige steppes en toendra’s naadloos in elkaar overvloeien, omlijst door glooiende heuvels en bergen. Het dunbevolkte Mongolië heeft daarnaast een nomadencultuur, waarbij de mensen sterk verbonden zijn met hun rondtrekkend vee, hun adelaars en veel waarde hechten aan spiritualiteit. Fotograaf Henk Bothof verbleef drie weken in Mongolië en bracht het prachtig in beeld.
Tekst: Angelique van Os | Fotografie: Henk Bothof
Landschappen van West -Mongolië
De oneindige landschappen van Mongolië trekken uren in hetzelfde ritme aan je voorbij. Glooiende grasvlaktes met soms door de regen overspoelde riviertjes krijgen wat dynamiek door het vele rondtrekkende vee. Overal scharrelen kippen, geiten, yaks, koeien, paarden, kamelen, rendieren en honden. Verder is het stil en leeg op de steppes en toendra’s van West-Mongolië.
Urenlang hobbelen
Ook is geen boom te bespeuren. Het is urenlang hobbelen over onverharde wegen en karrensporen. Wanneer de scherpe wind opsteekt of er een flinke regenbui losbarst, vinden de kazakken die in dit gebied leven hun toevlucht in hun gers. Dit zijn de traditionele witte, ronde hutten waar nomadenfamilies in leven.
“De scheidslijn tussen beschaving en wildernis is dun in Mongolië, want de mensen hier leven dicht bij de natuur, ondanks dat de jongere generatie meer in aanraking komt met de digitale en snelle wereld van de stad. Het leven is hard, maar de bevolking is uiterst vriendelijk, ondanks hun gewelddadige geschiedenis als krijgers”
– Henk Bothof.
Mongoolse trots: de arendjagers
Wie aan Mongolië denkt, roept al snel het beeld op van de beroemde adelaars- of arendjagers. Onze collega’s van Wideoyster maakten hier bijvoorbeeld een mooie reportage over.
Vader en dochter
Onze fotograaf Henk Bothof had een bijzondere ontmoeting met eagle hunter Chaimurat en zijn dochter Janilsin. Chaimurat leidt zijn dochter van 28 op tot arendjager, en dat is bijzonder, want vanuit de traditie gaat dit over van vader op zoon. Jansalin wil het vakmanschap graag leren omdat ze de traditie wil voortzetten. Wanneer ze een volleerd arendjager is over circa twee jaar, dan wil ze graag mee gaan doen aan lokale wedstrijden.
Eagle Huntress
Jansilin is een van de weinige vrouwelijke eagle hunters. Wellicht is het is het ook een vorm van emancipatie, want volgens Henk’s gids Nandia mag iedereen die interesse, talent en kracht heeft, mag eagle hunter worden. Daarnaast is er wellicht ook versoepeling gekomen na de verschijning van de succesvolle documentaire Eagle Huntress van regisseur Otto Bell in 2016. In de film staat de toenmalige 13-jarige Aisholopan centraal. Zij leerde vanaf haar dertiende om de golden eagle te trainen en vormde mogelijk een voorbeeldrol voor andere jonge vrouwen.
Sterk en dapper
Jansilin is sinds kort in de leer bij haar vader en heeft nog een lange weg te gaan voordat ze het vakmanschap beheerst. Om een goede arendjager te worden moet ze sterk en dapper zijn. Haar arm moet sterk genoeg zijn om de vogel te kunnen opvangen en hoog te houden. Jansilin vindt het nog wel spannend soms wanneer haar arend moet landen en met zijn grote klauwen op haar afvliegt, maar ze is vastberaden om net zo’n sterke band met haar vogel te krijgen als haar vader.
Hemels dier
Een Steenarend is niet alleen geliefd omdat ze ondersteuning geven bij de jacht, ook is dit een hemels, beschermend dier dat volgens de Mongolen duisternis verjaagt. Er wordt voornamelijk gejaagd op vossen, herten, marmotten en konijnen. De Adelaar spoort het wild op, waarna de jager het dier doodt met een geweer.
Vrouwtjes adelaars
Wanneer de steenarend niet jaagt, verblijft de vogel bij zijn baas. De roofvogels kunnen wel 30 jaar oud worden en alleen de vrouwtjes worden gebruikt voor jacht. Zij zijn namelijk groter dan de mannetjes en hebben meer grijp- en vliegkracht. Het gewicht van de steenarenden varieert van 7 tot 11 kilo en de spanwijdte verschilt van 1,5 tot 2 meter.
Gevaarlijke nesten
De roofvogel wordt als jong gevangen en getraind. Het vangen is veelal een gevaarlijke onderneming, omdat de nesten vaak op gevaarlijk, hoge plekken zitten. Daarnaast kan de moeder haar kroost beschermen en de ‘dieven’ aanvallen. Geef haar eens ongelijk.
Broeden
Na vijf jaar krijgt de getrainde arend haar vrijheid terug, zodat ze kunnen broeden. Ze leggen maximaal twee eieren. De jagers weten waar ze hun nesten bouwen en nemen vervolgens weer de beste jonge vrouwtjes mee om te trainen. Vanuit ons westers perspectief keuren we dit af, maar in Mongolië tellen hele andere standaards van dierenwelzijn. En de vogels zijn hun trots, ze zorgen er wel goed voor, zo ervaart Henk tijdens zijn trip.
Veteraan
In Mongolië zijn geregeld jaagwedstrijden, zoals bijvoorbeeld Golden Eagle Festival in Bajan-Ölgii dat jaarlijks in oktober wordt gehouden. Overigens is dit wel een zeer toeristisch festival. Tijdens de wedstrijden kijkt een jury kijkt naar afstand, snelheid, behendigheid, presentatie van kleding en natuurlijk de band tussen jager en diens adelaar. Chaimurat is een veteraan; hij heeft vele prijzen gewonnen met zijn steenarend.
Paarden & ruiters Mongolië
Niet alleen de band met de Golden eagles zijn belangrijk voor de kazakken, dat geldt ook voor paarden. Overal zie je paarden. In Mongolië leven meer paarden dan mensen. Kinderen lijken geboren voor het zadel, want van jongs af aan rijden ze in hoog tempo over de steppes. Zonder zadel trouwens ook. Het beroemde oeroude Prezwalski paard komt ook uit Mongolië en is een van de weinige plekken waar het ras ongestoord in de wildernis kan gedijen.
Beschermende betekenis
Maar er speelt meer. De bevolking is zeer hecht met de veelal grote kuddes die ze onderhouden. Evenals het rendier, de al genoemde adelaar en de zwarte hond, heeft het paard een spirituele en beschermende betekenis voor de nomaden. Ze begeleiden hen naar het volgende leven, naar een andere wereld. In de gers hangen vaak ook medailles, linten en foto’s van paarden die races hebben gewonnen.
Morin Tolgoe tempel
Hoezeer paarden verheerlijkt worden, blijk ook uit de boeddhistische monumentale tempel dan wel Morin Tolgoe, nabij de stad Arvaikheer. Hier staan vele beelden ter nagedachtenis van paarden die meerdere keren de beroemde Nadaam race hebben gewonnen. De tempel, waar ook 108 stupas te vinden zijn, is vernoemd naar het paard Arvagarkheer. Dit was het snelste paard uit een belangrijke race in de laat 18e eeuw.
Paardenkrijger Genhis Khan
Daarnaast hebben paarden vele functies, wat verwijst naar de eeuwenoude geschiedenis van de Mongolen. De krijger Temüjin verenigde in 1206 vele nomadenstammen die leefde op de Mongoolse steppe. Hierdoor werd hij gezien als de grote heerser, Genhis Khan. Dit was slechts het begin van zijn regime, want dankzij zijn sterke, snelle paarden en ongelofelijk behendige en ruiters veroverde hij de wereld.
Belangrijkste vervoersmiddel Mongolië
Anno 2024 vormen paarden nog altijd het belangrijkste (en soms enige) vervoersmiddel. En ze worden ingezet voor traditionele sporten zoals het boogschieten, de jacht en het veedrijven. Omdat de kuddes veelal vrij rondlopen, maken de ruiters het zichzelf vaak niet gemakkelijk. Wanneer er een paard nodig is, dan moeten ze het dier vangen dat soms daarbij hevig kan protesteren met bokken en steigeren. Maar goed dat de kazakken zo goed kunnen rijden; ze trekken er zich weinig van aan.
Naast paarden is het landschap ook gevuld met geiten, koeien, kippen en jaks. De dieren zorgen voor eerste levensbehoeften van de mensen (melk, kaas, eieren en vlees). En de vacht van de jaks geven in de strenge winters warmte als dikke jas.
Boogschieten
Evenals paardenraces en Mongools worstelen is boogschieten een nationale volkssport. Het is een van de drie belangrijkste mannelijke vaardigheden, hoewel er steeds meer vrouwen zijn die ook meedoen aan boogschieten. “De boogschutter, Bum-Erdene, die wij ontmoet hebben gaf op verzoek een demonstratie te paard. Dat is een stuk moeilijker dan pijlen schieten vanaf de grond, maar zo ging het eeuwen geleden al. Dankzij de behendigheid van boogschutters en krijgers te paard heeft Ghenis Khan de wereld veroverd. Deze man heeft aan vele wedstrijden meegedaan. Hij is kampioen van de Bayan-Ulgii provincie”, aldus Henk.
Wil je zelf de kunst van het boogschieten te paard leren? Dat kan, want in Mongolië worden diverse trips aangeboden onder begeleiding van moderne krijgers. Kijk bijvoorbeeld HIER.
Dark Heavens – Hamid Sardar
In 2017 sprak ik documentairemaker en fotograaf Hamid Sardar voor Krant van de Aarde (lees HIER het interview). Hij heeft het prachtige koffietafelboek Dark Heavens uitgebracht (teNeues). Hierin brengt hij de pure leefwijze, eeuwenoude tradities en rituelen van de laatste Mongoolse jagers en sjamanen fraai in beeld.
Over de sjamanen vertelde hij: “Mongolië is een van de laatste plekken in Azië waar de oude spirituele waarden van vroege pastorale nomaden en jagers hebben overleefd; met name de sjamanistische tradities die de essentiële eenheid van mens en dier benadrukt. Hun oude kennis is gekoppeld aan de natuurlijke omgeving. Als dit verdwijnt, dan verliezen nomadische volkeren een belangrijk aspect van hun geestelijke waarden en cultuur. Veel van mijn foto’s zijn documentaties van die leefwijzen en tradities, en in het bijzonder een weergave van totemmythes en legenden.”
Op het aankomende Wildlife Film Festival Rotterdam is de nieuwe documentaire van Hamid Sardar te zien, Mongolia, Valley of the Bears. De film is genomineerd voor de Van Lawick Conservation Art Award.
5. Sjamanen echtpaar
Het Sjamanisme is de oudste, gepraktiseerde godsdienst in Mongolië. Hierbij is geen sprake van geloofsregels of een centrale God. In het middelpunt staan de sjamanen zelf, zowel mannen als vrouwen. Tijdens Henk’s verblijf was er een ontmoeting met een sjamanen echtpaar. Dat is vrij bijzonder.
Roeping
Sjamaan zijn is een roeping. Hij of zij moet over bovenmenselijke krachten beschikken. Vaak worden ze door anderen binnen een gemeenschap aangewezen als sjamaan, nadat er enkele bijzondere gebeurtenissen hebben plaats gevonden. Denk bijvoorbeeld aan bovennatuurlijke genezingen. Daarnaast zijn sjamanen verantwoordelijk voor het welbevinden van hun gemeenschap.
Aardse en bovenaardse
In het sjamanisme spelen verschillende werelden een rol, zoals het aardse en het bovenaardse. Deze werelden worden bewoond door geesten en boze demonen. Ook in voorwerpen en levende wezens kunnen geesten wonen. De kerngedachte hierbij is dat al deze geesten op een complexe manier met elkaar verbonden zijn. Een sjamaan heeft de vaardigheid om deze samenhang te zien en te beïnvloeden. Trouw zijn aan de natuur op aarde en leven in harmonie speelt hierbij een belangrijke rol.
Verloren ziel ritueel
Volgens het Sjamanisme bezit de mens ook een ziel. Als iemand ziek wordt is zijn ziel in de war of staat deze onder invloed van vijandige geesten. Dan begint het ‘werk’ voor de sjamaan: hij of zij voert een ritueel uit, gaat in trance en maakt contact met de wereld der geesten. De sjamaan kalmeert of onderhandelt met de geesten of vecht met de vijandige demonen, en probeert de `verloren ziel` van de zieke terug te winnen. Als dit lukt, dan volgt een genezing.
Trance
De werkwijze van sjamanen varieert sterk. Sommigen gaan in trance, anderen beperken zich tot het uitspreken van bezweringen van geesten of voorspellen aan de hand van schouderbladen van schapen. De sjamanen die in dit artikel gefotografeerd zijn, gingen in trance. Ze hielden hun gezichten bedekt, zodat ze ook contact konden maken met kwaadaardige geesten.
“Ik ben zelf vrij nuchter. Echter sta ik altijd open voor het bijwonen van een sjamaanritueel. Als je ervoor open staat, kunnen er bijzondere dingen gebeuren. Ik heb dat al eens meegemaakt bij de Yanomani Indianen in Venezuela. Ook in Mongolië gaf de sjamaan mij na aanraking hele treffende, persoonlijke informatie dat voor mij heel herkenbaar is. En ik had hem niets over mezelf verteld. Dat blijf ik fascinerend vinden.”- Henk Bothof
*Dank aan tekst en informatie van Dorian Laemers.
Authentieke kloosters in Mongolië
Erdene Zuu
Wie naar Mongolië gaat, moet ook zeker een bezoek brengen aan het oudste klooster, Erdene Zuu. Dit boeddhistische klooster stamt van origine uit 1585 en staat op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. Het vormt een vierkant complex van 400 bij 400 meter. Echter is er door de eeuwen heen flink huisgehouden, vooral door de communistische leider Chorloogijn Tsjoibalsan die in 1939 opdracht gaf om diverse kloosters af te breken en boeddhisten te vervolgen. Mede hierdoor is er veel verloren gegaan. Er leefden in de 19e eeuw zo’n 1000 monniken binnen de muren. Sinds 1990 is het klooster weer in gebruik.
“Of je nu kloosters in India, Bhutan, Tibet of Mongolië bezoekt, er hangt altijd een serene boeddhistische sfeer. Het is niet beladen zoals in kerken of moskeeën. Boeddhisme is een levensovertuiging, geen geloof”- Henk Bothof
Amarbajasgalant klooster
Het ‘Klooster van Rust en Gelukzaligheid’, oftewel het Amarbajasgalant klooster, is een ander groot boeddhistisch complex. Dit klooster ligt aan de voet van de berg Büren Khaan, in een vallei tussen de Selenga en de Orhon rivieren.
Behouden gebleven
Het Amarbajasgalant klooster is een van de weinige complexen dat deels ontkwam aan grootschalige vernietiging, eind jaren 1930. Hierdoor zijn de centrale gebouwen behouden gebleven, maar wel werden vele monniken gedood en manuscripten vernietigd. Van de 40 tempels zijn er nog 28 intact, die eind jaren 1980 zijn gerestaureerd.
Rustplaats Zanabazar
Dit klooster is ook zeer oud en heeft een rijke geschiedenis. Het gebouw stamt uit 1727-1736 en werd gefinancierd door Mantsjoe keizers Yongzheng en diens opvolger Qianlong. Het klooster diende onder meer als laatste rustplaats voor Zanabazar, het eerste spirituele hoofd van het Tibetaans boeddhisme voor de Chalcha-Mongolen. De monniken verheerlijken de Godheid Maitreya, die belangrijk was voor Zanabazar.
Ook kenmerkend is de stilistische en symmetrische eenheid van dit klooster. Er zijn enige Mongoolse en Tibetaanse invloeden, maar de overheersende bouwstijl is Chinees.
2x tips topmusea in Uulanbatar, Mongolië
Hoofdstad Uulanbatar is moderne, maar lelijke stad en heeft een enorme verkeersdrukte. Wel zijn er twee musea die Henk zeer de moeite waard vindt om te bezoeken: Chinggis Khaan Nationaal Museum and Peace Center en het vernieuwde Mongolian Natural History Museum.
1. Chinggis Khaan Natonaal Museum
Wie het sinds 2022 geopende Chinggis Khaan Nationaal Museum bezoekt, doet dit vanuit de identiteit van ‘een Mongoolse inwoner’. Dit kan bijvoorbeeld als krijger, spion of prinses zijn, waarbij zes belangrijke scenes uit de opkomst van het grote Mongoolse Rijk centraal staan in acht verschillende galerijen. Van graslanden, waar de nomaden op de hoogvlakten leven en de grote Ghenghis Khan zijn eerste strijd voerde. Of verken de ruitercultuur met innovatieve wapens en de handel en strijd rondom de Zijderoute. Het is een unieke ervaring, waarbij de geschiedenis van Ghenghis Khan centraal staat tot vandaag de dag. Overigens is er fraaie verzameling artefacten te zien.
“Dit museum is een absolute must. Zeker om een goed beeld te krijgen van het immense wereldrijk van Chinggis Khaan.”
2. Mongolian Natural History Museum
Het Mongolian Natural History Museum bestaat ook nog niet zo lang. Vanaf 2020 werd dit museum gebouwd op de plek van het voormalige oudste museum, het Mongolian National Museum (1924). Het nieuwe pand opende diens deuren in oktober 2022. Slechts een jaar later volgde een uitgebreide bibliotheek. Begin 2024 werd het museum opgenomen als een van de 20 culturele wereld hotspots door National Geopgrahic.
Nadruk ligt op prehistorisch, paleontologisch, etnografie en pre-Mongoolse keizerlijke geschiedenis. De historische collectie is onderverdeeld in drie thema’s: ten eerste archeologie, ten tweede middeleeuwse geschiedenis van Mongolië en ten derde moderne historische objecten en fotografie, opnames en documenten.
“Dit museum sprak me vooral erg aan vanwege de vele prachtige kleurrijke en authentieke kostuums die geëtaleerd werden.”
