Ze zijn nieuwsgierig, avontuurlijk en eigenzinnig. Noorse musici uiten dialogen tussen folklore, psalmen, emotionele improvisatie en uitdagende ritmen. Een week langs drie festivals, Mai Jazz (Stavanger), Jazz Fest Trondheim en AnJazz (Hamar), tonen diversiteit en levendigheid, tegen het decor van schilderachtige landschappen en hippe steden.
Tekst & fotografie: Angelique van Os
Ze gaan er volledig in op. Ogen dicht, stilte en de ruimte opzoekend, gevolgd door dromerige melodieën. Noorse jazz is soms eenvoudig, folklorisch bijna, dan weer exploderend en experimenteel. De bassist plukt, strijkt en stuwt, terwijl de drums met een pulserend ritme een trance creëert en de piano er sierlijk melodisch overheen danst. Altijd is er contact, interactie.
Dat toont bijvoorbeeld het Noorse trio Moskus. Zij wonnen met hun ‘chamberjazz’ in 2011 als eerste jazzgroep de Grappa Record Company’s Debut Artist Award. De groep bestaat uit Anja Lauvdal (piano), Fredrik Luhr Dietrichson (bas) en Hans Hulbækmo (drums) en treden op tijdens Mai Jazz in Stavanger. Dankzij de award konden ze hun debuutalbum, Salmesykkel, uitbrengen. Inmiddels gaat de groep als een speer: voor dat album ontvingen ze in 2012 twee Spellemannsprisen-nominaties (Noorse Grammy, beste album en beste nieuwe act) en ze staan regelmatig in binnen- en buitenland op de planken. In 2018 brachten ze hun laatste plaat uit, Mirakler.
Sterke reputatie
Moskus is geen uitzondering. De Noren hebben (inter)nationaal een sterke reputatie. Denk aan pioniers Jan Garbarek (saxofoon) en Jon Christensen (drums), gevolgd door Trygve Seim (saxofoon), Nils Petter Molvaer (trompet), Tord Gustavsen (piano), Epsen Eriksen Trio en Mathias Eick (trompet), om enkele te noemen. Noorse jazz staat bekend om de zoektocht naar het onbekende, wat avontuurlijk en vernieuwende muziek oplevert
Het land telt zo’n zestig clubs en ruim twintig jazzfestivals, waarvan Mai Jazz, Jazzfest Trondheim, AnJazz en Bale Jazz allen rond dezelfde week in mei plaatsvinden. Daardoor kunnen ze een aantal grote Amerikaanse namen programmeren, zoals Maceo Parker, Kurt Elling en Pharoah Sanders.
De jonge talentvolle bassist Frederick Luhr Dietrichson van trio Moskus gaat volledig op in zijn spel.
Respectabel festival
Stavanger is een pittoresk havenstadje (120.000 inwoners) en de vierde grootste stad van Noorwegen. Het is tevens de thuishaven van Mai Jazz. Het zevendaagse festival telt bijna zestig concerten. Programmeur Helleik Kvinnesland heeft elke editie van Mai Jazz meegemaakt. Hij begon als vrijwilliger met biertjes tappen en is sinds 1995 artistiek directeur. “In 25 jaar tijd zijn we van een kleinschalig evenement gegroeid naar een respectabel festival. De Noorse jazzscene heeft zich enorm ontwikkeld. Educatie speelt daarbij een grote rol.” Daarnaast organiseert hij jaarlijks met een klein team zo’n 160 jazzconcerten op verschillende podia in en rond Stavanger. “Er komen steeds meer jonge goede muzikanten bij. We zijn in staat om steeds meer stijlen en genres met elkaar te mengen, voor een vast (jong) publiek.”
Helleik Kvinnesland: “De Noorse jazzscene heeft zich enorm ontwikkeld. Educatie speelt daarbij een grote rol”
De sporen van de silofabrieken zijn overal te vinden in Stavanger. 
Een van de vele moderne kunstwerken die opgaat in de strakke architectuur van het imposante Konserthus. 
In het kleurrijke centrum van Stavanger is Mai Jazz goed zichtbaar.
Konserthus
Stavanger boert goed dankzij de olie-industrie, waarin zo’n vijftig procent van de bevolking werkzaam is. Het moderne Konserthus, dat sterk lijkt op Muziekgebouw aan ’t IJ, is gebouwd in 2011. Het wordt ondersteund door lokale bedrij-ven. De enorme glazen façade van ontwerper Kruse Smith geeft een prachtig uitzicht op de haven en de fjorden. De akoestiek van de Fartein Valenhal is oorstrelend. Het geliefde negenkoppige Jaga Jazzist (met ondermeer Even Ormestad), leeft zich tijdens het festival uit met het Stavanger Symfonieorkester. Het imponeert met hypnotiserend en pulserend samenspel. En varieert tussen akoestische en pittige electro; een orkest met ballen! Programmeur Helleik Kvinnesland is verheugd over de concerthal, omdat Mai Jazz er hiermee een hoogwaardig podium bij heeft. Nu is het mogelijk om meer grote internationale artiesten en bezoekers te ontvangen.
Groot contrast
Het compacte centrum van Stavanger is omringd door water. De kleurrijke en van oudsher 173 witte upperclass houten huizen uit de achttiende eeuw wisselen elkaar af. Hiermee creëren ze een dorps aanzicht. Het contrast is groot met de de wijk Storhaug – aan de rand van de stad – omlijst door silo’s en oude fabrieken. Daardoor ademt het een urban en ietwat verpauperde sfeer. Het zijn overblijfsels van de sardine-industrie.
De enorme cruiseschepen die in het hoogseizoen soms wel drie keer per dag aanmeren, vullen direct de hele haven. Daardoor ziet Stavanger zwart van de toeristen. Echter bezoeken weinig vakantiegangers het festival.
Eigen sfeer indoorpodia
De indoorpodia hebben ieder hun eigen sfeer; zo is Stills Scene een intiem bovenzaaltje met fraai uitzicht op de Breiavatnetvijver. Podium Folken ademt een alternatievere clubsfeer. Er is een theatrale bovenzaal, waarbij het plafond en de muren gedrapeerd zijn. Ook hier staan tafeltjes knus opgesteld. Het opmerkelijkste is Stavangeren (Bethania). Dit is een voormalige kerk uit 1875. Grappig detail is dat met een capaciteit van 3.500 mensen dit de grootste vergaderzaal van het land was. Tegenwoordig is het witte houten huis een comedy theater. De zaal ademt historie, met saloonachtige barretjes, houten banken en hoge rechthoekige balustrades. Ondanks dat alle podia op loopafstand liggen, is het raadzaam een route uit te stippelen, want je bent al snel een kwartier onderweg.
Bobo Stenson trio
City hotspots Stavanger
Boottocht Lysefjord
Direct vanuit de haven kun je de 42 km lange Lysefjord bereiken. Het is een tocht van drie uur. Na vijf minuten vaar je al de weidse natuur en de Høgsfjord tegemoet. Niets dan helder water, granieten stenen, frisse lucht en zeehonden. Het bergwater van de Hengjanewaterval is koud, zuiver en drinkbaar. Wandel ook naar de top van de platte berg Pulpit. Hier heb je prachtig uitzicht over de Lysefjord die uit de ijstijd stamt. Kijk HIER voor info.
Stavanger Kunstmuseum
De beeldende kunstcollectie bestaat hoofdzakelijk uit nationale makers zoals Lars Hertevig, Edvard Munch en Christian Kroch. Er is ook internationaal werk van bijvoorbeeld Anthony Gorley. Kijk HIER voor meer info.
Nuart Street Works & Festival
De contrasten van Stavanger (urban versus lieflijk) zijn vooral zichtbaar tijdens de Nuart street Works-route. Stavanger telt veel kunstzinnige graffiti, waarvan er 36 zijn opgenomen in een speciale route. De werken van (inter)nationale kunstenaars zijn gemaakt tussen 2006-2011. Dit gebeurde tijdens het Nuart Festival, één van de grootste street art festivals ter wereld. De murals verschillen qua stijl, grootte en onderwerp. Toch ademen ze allen een underground-gevoel: alternatief, stripachtig en rauw. Voor info kijk HIER. Er is ook een speciale app.
Een van de vele murals die Stavanger rijk is. 
Urban Stavanger
Eettip restaurant Fish & Cow
Een trendy restaurant van Kjartan Skjelde. Accent ligt op fraai geserveerde vis- en rundvlees-gerechten met verfijnde smaken.
Comfort Hotel Square
Dit eigenzinnige hotel heeft popart aan de muur, Italiaans design en oversizede vazen. De trendy, maar wat schreeuwerige bar biedt een uitgebreid ontbijtbuffet. Ook is er is een fijn dakterras.
JazzFest is goed zichtbaar door heel Trondheim. 
De levendige haven van Trondheim 
Jazzclub Dokhuset vormt het hart van het festival.
Pianiste en componiste Maria Kannegaard 
De bandleden van Maria Kannegaard gaan volledig op in de muziek.
Oud en nieuw
Een stuk noordelijker, circa zes uur reizen per trein ligt studentenstad Trondheim (180.000 inwoners). Deze stad heeft een heel andere vibe dan Stavanger. Het is een van de oudste Noorse steden, maar vanwege de technische universiteit is er veel moderne architectuur. De Nedre Elvehavn bijvoorbeeld, vormt een allegaartje van oud en nieuw. Van trendy flats, gepimpte loodsen tot kleurrijke houten pakhuizen rondom de achttiende-eeuwse pieren van Bryggene. De metalen robuuste bruggen die over de kanaaltjes zijn gebouwd, komen veelal uit op pleintjes met hippe terrasjes en goede restaurants.
Evenals in Stavanger zijn de podia van Trondheim Jazzfest kriskras door de stad te vinden. Het meer pop-/rockgeoriënteerde Blaest is een wat verstopte zaal in het Rica Nidelven Hotel. Vanuit daar kun je lopend naar het Dokkhuset (dokhuis). Laatstgenoemde vormt het hart van Trondheim Jazzfest. Hier staan namelijk de headliners en zijn gratis concerten en sessies tot in de late uurtjes. De voormalige loods is aangekleed als jazzclub: zwoel licht, rauwe muren en gezellige zitjes.
Hoog niveau
De Noren luisteren oprecht geïnteresseerd en in stilte naar elkaar en uiten dat met luid applaus. Het is een kleine scene, maar er zijn opvallend veel jonge alternatieve studenten die op hoog niveau spelen. Ze hebben hun eigen sound, zoals te horen is tijdens de sessie van tenorsaxofoniste Hanna Paulsberg. Met bas en gitaar dwingt ze respect af met gevoelige eigen songs, gebaseerd op oude volksliedjes. Of de experimentelere jonge groep van vocalist Lina Algulin, die in het Noors zingt. Ze laat haar stem razen als de wind en produceert korte kreetjes en suizende geluiden. De bezettingen zijn ook opvallend: Algulin speelt bijvoorbeeld met een vrouwelijke xylofonist, twee blazers en ritmesectie zonder piano.
Maria Kannegaard
Grote indruk maakt pianiste Maria Kannegaard (1970), die op verzoek van het festival tien suite-achtige stukken componeerde. Haar vaste trio, Ole Morten Vågan (bas) en Thomas Strønen (drums), is uitgebreid met Ola Kvernberg (viool), Ståle Storløkken (toetsen) en Per Jørgensen (trompet, zang). De minimalistische, mystieke melodieën ontwaren tot uitbundige climaxen door dynamische gelaagdheid, terugkerende motieven en pulserende ritmen. De introverte pianiste werd overladen door emoties na een staande ovatie tijdens haar première. Kannegaard is oorspronkelijk Deense, maar woont sinds de jaren tachtig in Trondheim.
Hoogst aangeschreven
Ernst Wiggo Sandbakk, drummer, docent en festivaldirecteur ziet het festival jaarlijks groeien. Toch spreekt hij van een niche. Het publiek in Trondheim is niet te vergelijken met het publiek in Stavanger. Wel zijn er wekelijks jazzconcerten en steeds meer ‘verse’ talenten zijn verbonden aan het conservatorium. Dit is de oudste en hoogst aangeschreven van vijf nationale jazzopleidingen. Student drums Ole Mofjell herkent het: “De scene is klein, maar wel ambitieus en musici steunen elkaar. Er is een open mind. Dat geldt ook voor de docenten. In Oslo is meer werk en ja het buitenland lonkt. Daar liggen mogelijkheden…”
Nordic Sound
Het eigen geluid van de Noren is volgens Sandbakk te danken aan de historische folkachtergrond en de geïsoleerdere ligging van Noorwegen. “Buurlanden Zweden en Denemarken ontvingen vaker Amerikaanse iconen zoals Ben Webster en Dexter Gordon en zijn in hun tradities mogelijk meer beïnvloed door de Verenigde Staten. De omarming door Manfred Eicher en diens prestigieuze ECM-label vanaf begin jaren zeventig van Garbarek en Christensen is van groot belang geweest voor de ontwikkeling van de zogenaamde Nordic sound of Fjordenjazz.”
Wat vindt de drummer eigenlijk van die term, die verwijst naar de eeuwenoude relatie met de robuuste natuur en ongerepte ruimte van het landschap? “Zoals de meeste musici denk ik niet in termen, maar het is begrijpelijk dat programmeurs, journalisten en academici dat wel doen. Ik spreek liever van Noorse muziek. Dit heeft veelal mooie, simpele melodieën, gebaseerd op traditionele folkinvloeden. Het is minimalistisch van aard en heeft een open karakter.” Dat zijn precies de voorkeuren van Eicher. Het is inderdaad opvallend hoeveel Noorse musici kind aan huis zijn bij ECM, waaronder Garbarek, Trygve Seim, Mathias Eick, Tord Gustavsen Quartet, Bobo Stenson, Arild Anderson, Sidsel Endresen, Jan Bang en Bugge Wesseltof.
City Hotspots Trondheim
Dwalen door Trondheim betekent vooral geschiedenis proeven. Dat varieert van de fraaie wijk Bakklandet met negentien en twintig eeuwse kleurrijke huizen bestaande uit kleine boetiekjes en koffiehuizen. Maar denk ook aan het nationale en vooral imposante heiligdom, de Nidaros kathedraal (1070-1300). Hieraan grenst het middeleeuwse militair museum. Ook is er een mix van vele kleurrijke Jugendstil-panden in het centrum en moderne architectuur. Verder is er ook de prachtige intacte Gamle Bybro uit 1681! De oude brug verbindt de stad met het hoger gelegen Kristiansten fjord. De oudste straatjes en houten huizen vind je rondom het voormalig hospitaal, dat zelfs stamt uit 1277! Trondheim verzorgt haar nalatenschap goed en heeft daardoor veel te bieden.
Rockheim
Dit is hét museum van Noorse pop-& rockgeschiedenis. Er zijn interactieve en driedimensionale activiteiten: van objecten, scrollen door tijdschriften en geluidsdragers. Ook kun je zelf achter de knoppen zitten in de studio, tot black metal ervaren in een oefenhok. Daarnaast kun je zelf jammen met instrumenten. Er is helaas summier aandacht voor Jan Garbarek en jazz. Het restaurant biedt een prachtig panorama over de stad.
De sierlijke Gamble Bybro brug stamt uit 1681! 
Museum Rockheim 
Een van de vele statige en kleurrijke huizen in het centrum van Trondheim.
Rica Nidelven Hotel
Viersterren hotel Rica Nidelven ligt fraai aan het water en heeft hippe moderne kamers. Daarnaast zijn er twee suites en een indrukwekkende hoge haard in de hal. Rica staat bekend als hét foodhotel van de stad en heeft dertig (!) koks in dienst. Vooral het ontbijtbuffet is geroemd: vele jaren hebben ze de nationale Twinings Best Breakfast-competitie gewonnen. Van omeletten, verse vis, kaasplankjes, tot warme gerechten, home made dessert en een barista!
Håkon Gullvåg
Eén van Noorwegens beroemdste en controversieelste schilders is Håkon Gullvåg. Het werk van Gullvåg (1959, Trondheim) is herkenbaar vanwege warm, duister of juist fel kleurgebruik en surrealistische motieven. Hierbij vervaagt hij de gezichten die onder andere verwijzen naar de vergankelijkheid van het zijn. Het atelier van de kunstenaar bestaat uit vier verdiepingen indrukwekkende kunst. Hij schildert veel in opdracht en portretteert Noorse beroemdheden, zoals het koningshuis. in Trondheim hangt werk in het Rica Nidelven Hotel, de Nidaros kathedraal, het gemeentehuis en in de Britannia Hall.
De hartelijke Håkon Gullvåg ontvangt ons in zijn atelier. Hij is een van de bekendste kunstenaars van Noorwegen. 
De imposante haard in de hal van hotel Rica Nidelven steelt de show. 
Atelier van Håkon Gullvåg
Groot dorp Hamar
Het kleinere stadje Hamar (30.000 inwoners) is bekend vanwege de Olympische Winterspelen schaatsen van 1994. Vanaf Trondheim is het goed bereikbaar met de trein. Het is een mooie route van zes uur, waar bossen, groene valleien en (besneeuwde) bergen elkaar afwisselen. Hamar oogt als een groot dorp en ligt aan de rand van het grote Mjøsa-meer waar veel gezinnen kamperen, fietsen en wandelen.
Vertrouwen in jazz
In het plaatselijke theater vindt het vierdaagse festival AnJazz plaats, dat kleinschaliger is dan de andere evenementen. Het theater heeft slechts twee podia en een knus café met een kleine bühne. Journalist Anja Katrine Tomter startte het festival in 2005 vanuit haar eigen passie als jazzvocalist met kleine concertjes in het Quality Hotel Astoria. Hier zijn nu nog sessies na afloop van de concerten.
Inmiddels presenteert de festivaldirecteur achttien concerten met aanstormend talent en bekende nationale artiesten als Nils Petter Molvaer, Bo Kasper, Sidsel Endresen, Stian Carstensen en Karl Seglem. “De mensen hier weten weinig van hedendaagse jazz. Daarom kostte het een aantal jaren voor het vertrouwen er was en het festival groeide. Mensen luisterden meer naar oude stijlen. Sinds twee jaar is de programmering wat gewaagder. De balans is nu perfect. Het publiek is er aan toe en omarmt het.”
Sterke Vrouwen
Opvallend is dat de line-up zo’n vijftig procent bestaat uit vrouwelijke musici. Tomter: “Het komt mogelijk doordat ik zelf een vrouw ben, maar Noorwegen heeft genoeg interessante instrumentalisten en vocalisten te bieden, zoals Elvør Pálsdøttir en saxofoniste Bodil Niska. Ik vind dat die sterke vrouwen een goed podium verdienen.” Omdat het festival plaatsvindt op één locatie, is de sfeer nog intiemer en persoonlijker. Je zit dicht op de musici en ervaart daardoor de muziek nog intenser.
Na diverse gezichten van Noorse jazz te hebben gezien en de hoge kwaliteit te hebben ervaren, is duidelijk dat muziek geliefd en gerespecteerd is onder een trouw en stabiel publiek. Veel jonge mensen stellen zich er voor open en durven zelf ook te experimenteren. De sterke folktraditie lijkt geïntegreerd in jazz. Het is onderdeel van de eigen cultuur en taal, wat Noorse jazz misschien wel het meest uniek maakt in al haar vormen. Na een week bekruipt het gevoel slechts een beetje geproefd te hebben van al dat avontuurlijke talent en er nog zoveel te ontdekken valt.
Karl Seglem
Naast Manfred Eicher’s (ECM) omarming van Noorse jazz, promoten musici zelf hun eigen muziek. Iemand die dat jaren succesvol doet is componist en tenorsaxofonist, Karl Seglem. Hij richtte zijn eigen label NorCD op in 1991. Seglem maakte indruk met zijn kwartet tijdens zijn optreden van AnJazz.
Seglem behoort in eigen land tot de artistieke top, terwijl hij in Neder-land totaal onbekend is. in 2010 ontving hij de hoogste Noorse jazzonderscheiding, de Buddy Award. Zijn muziek is zeer divers en naast saxofoon speelt hij de zeldzame geithoorn. Hij begon NorCD als kleine independent, nadat niemand geïnteresseerd leek in zijn muziek.
NorCD
In ruim twintig jaar is NorCD uitgegroeid tot een van de grootste vertegenwoordigers van Noorse jazz. Tussen 1991-2001 bracht Seglem 39 platen uit. Nu zit hij rond de 123. Deze groei heeft vol- gens de musicus te maken met de uitbreiding van conservatoria en de hoge kwaliteit van jonge generaties. “De groepen hebben allen een persoonlijke signatuur. Ze onderscheiden zich door eigenzinnig geluid en samenspel, wat voor mijn label altijd op de eerste plek komt”, aldus Seglem Denk daarbij bijvoorbeeld aan het trio Eplemøya Songlag die driestemming a capella zingt in het Noors. Of aan het Andrea Kvintett die zingt met drie saxen en bas. Nog zo’n gewaagde combi vormt Duplex. Dit is een duo van bas (Christian Meaas svendsen) en sax, (Harald Lassen). Ook de support van de overheid van groot belang.
De bijzondere Hamardomen kathedraal bestaat volledig uit glas. 
Hoe bijzonder het moet zijn om in de Hamardomen kathedraal een concert bij te wonen. 
In het Kirsten Fagstad Museum staat de gelijknamige operazangeres centraal. 
Een van de vele concerten van AnJazz waar folk en jazz elkaar ontmoeten. 
Saxofonist Karl Seglem
City Hotspot Hamar
Hamardomen
Rondom de ruïnes van de Hamar kathedraal is een fraai cultureel historisch museum gebouwd. De authentieke stijl geeft het dagelijks (boeren)leven weer. Om de ruïne te conserveren is er overheen de indrukwekkende Hamardomen koepel van glas en staal gebouwd (1987). Dankzij de moderne technologie is de akoestiek van de kerk behouden gebleven. Hierdoor is het een perfecte locatie voor concerten.
Kirsten Flagstad museum
Het Kirsten Flagstad museum toont een intiem en persoonlijk eerbetoon vanuit het ouderlijk huis aan Noorwegens beroemdste operazangeres. De muziek van Flagstad komt tot leven aan de hand van oud beeldmateriaal, objecten en platen.
Praktisch
Erheen: vliegen met KLM, SAS of Lufthansa is comfortabel, maar prijzig. Trondheim en Hamar vanaf Stavanger bereik je met binnenlandse vluchten of per trein (NSB). Dit is een behoorlijk onderneming vanwege de grote afstanden. Maar als je de tijd hebt wel de moeite waard.
Quality Astoria Hotel
Net hotel, aardige keuken. Goede prijs-kwaliteit verhouding. Op steenworp afstand van AnJazz.
Met dank aan
Innovation Norway (suzan van der Wiel), regio Stavanger, Visit Trondheim, Hamar regionen en alle bezochte jazzfestivals.
Lees meer over Noorwegen in andere verhalen. Kijk HIER voor het IJsmuziekfestival in Geilo. En HIER voor een huskytocht rond Geilo.
