Primaten Oeganda: chimpanzees, golden monkey’s en gorilla’s

In Oeganda leven tientallen soorten primaten, waarvan de zeldzame berggorilla de bekendste is. De chimpansees in het regenwoud van Kibale vormen een mooi begin voor een primaten safari. Het park heeft de hoogste primatendichtheid met zijn dertien soorten, waaronder de zwart-witte colobus, bavianen, roodstaartapen en de grey-cheeked mangabey. Voor het spotten van apen is uiteraard een beetje geluk nodig, evenals droog weer.

Briefing chimpansees

Na een briefing over de veiligheidsvoorschriften en de regels (geen snelle bewegingen, geen geluiden nabootsen, vijf meter afstand houden en wie verkouden is, mag niet mee), vertrekken drie kleine clubs van zes met een ranger. Via een walkietalkie is er onderling contact.

Kriskras door regenwoud Kibale

Geruisloos, bijna sluipend worden takken en gladde kronkelende boomwortels ontweken. De ranger loopt kriskras door het regenwoud. In de verte klinkt na een kleine twintig minuten plots keihard gekrijs. Het geluid bezorgt ons even een schrikreactie, maar dit is geen agressief gedrag: de apen nodigen elkaar uit om vijgen te komen eten. De gids praat in de walkietalkie. “Volg mij”, zegt ze fluisterend. Het geluid wordt harder en bijna automatisch gaan de neuzen omhoog, richting de metershoge bomen. Ze zitten ver weg, beschut achter een groen bladerdak. Af en toe bewegen de takken.

Luieren en poseren

Chimps spotten betekent geduld hebben, want de natuur laat zich niet regelen. Terwijl we langs een aantal bomen turen, verschijnt er plots een wandelend exemplaar, dat vliegensvlug de boom in klimt. Een eindje verderop zitten twee mannetjes te luieren in een boom terwijl ze knabbelen op een takje. De walkietalkie krast opnieuw, we gaan verder. Het andere groepje heeft een mannetje ontdekt dat bijna poserend op de grond zit. Na een aantal minuten heeft hij genoeg van zijn ‘paparazzi’ die op amper drie meter afstand van hem staan.

Sterke sociale band primaten

En de climax volgt nog: na tien minuten lopen zien we een groepje van vier chimpansees op een omgevallen boomstam zitten. Er wordt druk onderling gevlooid, gekrabd en geknuffeld, wat aangeeft dat de apen een sterke sociale band hebben. Een uniek moment, want hoewel de mensapen dagelijks bezoek gewend zijn, stellen ze zich niet vaak zo kwetsbaar op.

Golden monkeys

De kleine Golden Monkeys zijn minder bekend en niet makkelijk van dichtbij te zien. De goudkleurige beweeglijke aapjes (zo’n 1.100 in totaal) leven alleen in het zuidelijkste puntje van Oeganda, in het Mgahinga National Park. Dit park is omgeven door een laag bos, heide en de Virunga- vulkanen en verbindt Congo, Rwanda en Oeganda.

Virgunga vulkanen Oeganda

Het gebied is bekend vanwege de gorilla trackings, die vooral populair zijn in Rwanda. De vegetatie is weliswaar minder spectaculair dan Rwenzori of Bwindi, maar de Muhuvura-, Mgahinga- en Sabinyo-vulkanen compenseren zonder meer het uitzicht met hun mystieke vormen. Wie een goede conditie heeft, kan ze in één of twee dagen beklimmen en wordt verrast door de fraaie kratermeren op de top.

Sierlijke slingeraars

De speurtocht naar de gouden aapjes is vergelijkbaar met een gorillatrack: spoorzoekers gaan vooruit en proberen de dieren te traceren. Het klimmen verloopt redelijk soepel; na zo’n twee uur zijn de dieren gevonden in de bamboezone, onderaan de voet van Mgahinga. Sierlijk dansen de middelgrote aapjes van de ene tak naar de andere.

Soms gaat het even mis wanneer ze over de metershoge bamboeplanten slingeren en er ineens een gat is. De dunne bladeren vangen de apen niet op, waardoor ze met flinke snelheid naar beneden razen. Hun lange staarten en armen bieden redding en, hop, even snel zitten ze in de volgende boom. Met een verrekijker zijn de bedrijvige dieren makkelijker te volgen.

Berggorilla’s van Oeganda

Het absolute hoogtepunt onder de primaten in Oeganda blijven de reusachtige berggorilla’s. De vroege rit van het zuidelijk gelegen Kisoro naar Bwindi Forest National Park is werkelijk prachtig. Rijdend over kronkelende wegen tussen de bergen en laaghangende mist komt het ondoordringbare regenwoud op zo’n 2000 meter hoogte tevoorschijn. Van de 720 wilde gorilla’s leven er circa 320 exemplaren, bestaande uit negen families, in Bwindi.

Lucratieve business

De Oegandese krant The Daily Monitor meldde half september 2012 dat de directeur van het Oegandese Toerismebureau, Cuthbert Baguma, kenbaar maakte dat het toerisme sindsdien verdubbeld is, van $440 naar $800 miljoen. De gorillatrackings bedragen hiervan 60%! Een lucratieve business voor de UWA (Uganda Wildlife Authority) en de regering van Oeganda. Bezoekers tellen als ze ver van tevoren reserveren $500 per persoon neer om een uur bij de vriendelijke reuzen te mogen verblijven. (Let op, prijzen kunnen lastminute ongekend omhoog gaan.)

Toch is het geld het dubbel en dwars waard, niet alleen omdat het een lifetime experience is, ook omdat het behoud van het 25.000 jaar oude woud behouden blijft. En de apen zijn hierdoor beschermd. In het noorden van Bwindi is een klein onderzoeksteam die het sociale- en eetgedrag van de beesten bestudeert. Tot slot houdt de UWA met haar rangers toezicht op stropers en jagers.

Straffen wildcrimes primaten

Tot voor kort waren de straffen voor wildcrimes te soepel en te laag. Daarnaast speelde corruptie veelal een rol. In 2010 werd bijvoorbeeld een gorilla gedood door stropers, waarbij de daders werden vrijgelaten nadat ze slechts $40 boete hadden betaald. Absurd, natuurlijk. Inmiddels heeft de Oegandese regering wetten veranderd en straffen flink verscherpt. Zo werd in 2020 een stroper veroordeeld door 11 jaar gevangenisstraf voor het doden van een jonge gorilla.

Daarnaast is de betrokkenheid en kennisoverdracht van de dieren belangrijk voor de lokale bevolking. Zo’n 5% van de parkopbrengsten wordt besteed aan lokale projecten als nieuwe scholen, watertanks en gezondheidszorg. Lokale gemeenschappen van Oeganda zien steeds beter in dat gorilla’s hen iets opleveren.

Voorwaartse sprong gorilla’s

Volgens ranger James Otekat is er een flinke voorwaartse sprong gemaakt; hij heeft in de afgelopen jaren nauwelijks gewelddadige incidenten meegemaakt bij zijn drie gorillafamilies, Nshongi, Mishaya en Kahungye die in Rushaga, het zuidoosten van Bwindi leven. Het betekent wel dat de families door dagelijks contact meer gewend raken aan mensen, maar de UWA gaat er secuur en respectvol mee om. Gorillavoorvechter Dian Fossey zou trots zijn als ze nog had geleefd. Otekat: “Het is een noodzaak om via toerisme de toekomst van de bedreigde dieren veilig te stellen. Gelukkig zijn er genoeg mensen die het geld er voor over hebben. En het is zo bijzonder, ik maak elke dag weer andere dingen mee.”

Off-road Bwindi

Onze wandeling is redelijk pittig en gaat al snel off-road. De rangers creëren met grote kapmessen zelf hun weg, op aanwijzingen van de spoorzoekers die ze via de walky talky spreken. Verse sporen (mest, voetstappen en platgestampte gewassen) geven aan dat we net bosolifanten gemist hebben. Regelmatig klinkt er vogelgezang en soms een schreeuw van de zwart-witte colobus (franje) aap. Verder is het stil.

Hello mr. silverback!

Het is een lange tocht, waarbij alle aandacht uitgaat naar de grond. Even niet opletten kan een uitglijder veroorzaken. Na ruim drie uur lopen wordt het zwoegen beloond: de Nshongi familie is gevonden. Tassen en etenswaren blijven achter, camera’s gaan uiteraard mee. Geruisloos volgen we een voor een de trackers. Op z’n dooie akkertje kauwt een silverback (leider van de groep en ouder dan 15 jaar) op een blaadje, omringd door dichte begroeiing van een boom. Hij is immens groot! Zijn kroost speelt en eet een paar takken verder, waarbij een van de vrouwtjes op haar rug een baby draagt. De apen zijn moeilijk zichtbaar, tot ze na een kwartiertje meer in beweging komen.

Unieke gorilla ervaring

Een jong mannetje klimt nonchalant omhoog en kijkt nieuwsgierig neer op zijn bezoekers. De silverback verroert zich een half uur nauwelijks, tot hij zich plotseling volledig naar zijn toeschouwers omdraait. Iedereen houdt zijn adem in. Ongelofelijk, wat zit hij dichtbij. Zijn poten verdwijnen bijna volledig onder zijn logge lichaam. Relaxt knabbelt hij door op zijn takje. “Dit is uniek! Dit is de eerste keer dat ik een silverback zie die zich zo kwetsbaar opstelt in het bijzijn van mensen”, fluistert James Otkat. Wanneer zijn blaadjes op zijn , laat hij zich nonchalant voorover vallen en wordt opgevangen door een bed van bladeren. Een stukje verder nestelt hij zich in het platte gewas.

Kortste uur

Alsof de gorilla’s weten dat het uur om is, nemen ze kort daarna en verdwijnen in het ondoordringbare woud. Het is waar, dat een gorilla-ontmoeting veelal ervaren wordt als het kortste uur uit een mensenleven; de tijd vliegt en de beleving maakt diepe indruk.

Bij een gorillatrack gelden dezelfde regels als bij een Chimptocht. Bwindi is alleen een dichter woud, met metershoge bomen, soms glibberende ondergronden, steile wanden en smalle paadjes. De zoektocht varieert van slechts een half uur tot een uur of acht.

Meer info: ugandawildlife.org  rwenzorimountaineeringservices.com en friendagorilla.org

Lees ook ons artikel over de sprookjesachtige Rwenzori Mountains