Bhutan is niet direct een bestemming waar veel muzikanten terechtkomen. Voor slagwerker Joost Lijbaart is niks te gek. Bekend van zijn werk met onder andere saxofonist Yuri Honing en trio Under the Surface, reist hij al jaren de wereld rond. Lijbaart blikt terug op zijn weerzien met Bhutan.
Tekst & beeld: Joost Lijbaart | Eindredactie: Angelique van Os
“Hello how are you” I am your driver”, brult de chauffeur tegen me terwijl we in de stromende regen en harde wind op een kale vlakte in Bhutan staan. Het is elf uur s ’avonds, een half uur na een optreden op het Hidden Kingdom Music festival in Puntsholing, Bhutan. Ik speelde er samen met gitarist Bram Stadhouders, waarmee ik al jaren het podium deel.
Dronken chauffeur
“Sorry, I am very drunk, I can’t drive”, schreeuwt de chauffeur weer. We moeten gaan rijden, want hoewel de weg naar het vliegveld van Paro in Noord-Bhutan slechts150 kilometer is, duurt de verwachtte reistijd ruim zeven uur. Ik moet mijn vliegtuig naar India tijdig halen. Het begint harder te regenen. De dronken bestuurder heeft bloeddoorlopen ogen. De tijd lijkt heel langzaam te gaan en mijn gedachten dwalen af. Hoe ben ik hier in hemelsnaam beland?
Genieten van het onverwachte
Reizen en muziek zijn voor mij al ruim 30 jaar met elkaar verbonden. Het gevoel wat ik met muziek probeer uit te drukken roept emoties van oneindigheid op. Namelijk, niet weten wat er komen gaat en genieten van het onverwachte. Ik raak graag verdwaald. In een vreemd land, in een improvisatie of in een reis. Dan ontstaat de oneindigheid.
Hoe moeilijker een plan vooraf lijkt te zijn, hoe meer energie ik voel om het toch te laten slagen. Tournees door Centraal-Azië in Tadzjikistan en Kirgizië, visums krijgen voor de VS, China of India, reizen door West-Afrika of met een gehuurde camper door Noord-Noorwegen trekken. Ik kan er intens van genieten.
Hidden Kingdom World Music festival Bhutan
Enigszins bij toeval zag ik een bericht op Facebook over het Hidden Kingdom World Music festival in Bhutan. Ik zag filmpjes van Aziatische muzikanten, zangers en dansers. Ondanks dat we midden in de Coronapandemie zaten, sloeg na maanden thuis zitten bij mij de reiskoorts toe. Dit leek een interessant festival om met Under the Surface te spelen: verborgen in de Himalaya met veel traditionele musici. Ik was nog nooit in Bhutan geweest, maar ik stelde me er een soort ongerepte kleinere versie van Tibet bij voor. Een land dat nog kon vasthouden aan oorspronkelijke tradities en waarden en nauwelijks beïnvloed was door de Westerse handel en toerisme.
Bizar concert
Na intensief contact met festivaldirecteur Sonam Dorji werd mijn idee begin oktober 2023 werkelijkheid. We waren de eerste Nederlanders die op het festival speelden. Het eerste concert in Bhutan belandde met stip in mijn top 5 van concerten op de meest vreemde plaatsen ooit. Om meer bezoekers te trekken had Sonam het festival verplaatst naar de grensplaats Puntsholing, nabij India.
Verlaten vlakte
De opzet bleek veel te groot voor de beperkte hoeveelheid bezoekers die er kwamen. Het podium had verlichting dat groter was dan het hoofdpodium van Lowlands. En de locatie was een verlaten vlakte buiten de stad wat voor bezoekers moeilijk bereikbaar was. Er waren afzettingen tot 100 meter voor het podium waar geen publiek mocht komen. Zie je het voor je?! Daarbij volgde stromende regen, kortsluiting en een lekkend dak, gevolgd door een surrealistische nachtelijke taxirit na het concert dwars door de storm op onverlichte bergweggetjes. Maar er volgde een mooie, onverwachte samenwerking uit met Sonam.
Terug naar Bhutan
Inmiddels vlieg ik een jaar later bij prachtig helder opnieuw langs de Mount Everest. Hoewel ik het niet voor mogelijk had gehouden, ben ik daadwerkelijk voor de tweede keer onderweg naar Bhutan. Met Sonam, die een beroemde zanger is in eigen land, had Bram na onze eerste reis een aantal tracks opgenomen die ik later in Nederland van drums en percussie had voorzien. Het resultaat verraste ons alle drie. Onze improvisaties pasten prachtig bij zijn stem en folkmelodieën. Zo ontstond het idee om opnieuw naar Bhutan te reizen om dit repertoire live met hem te gaan uitvoeren. Inmiddels hebben we ook een album uit, getiteld Druk Luyang.
Joost Lijbaart en Bram Stadhouders hebben ook een album uitgebracht samen met zanger Kheng Sonam Dorji. Op de plaat, getiteld Druk Luyang, komen muzikale tradities uit Bhutan samen met westerse ambient jazz en geïmproviseerde muziek. Sonam Dorji is een gerenommeerd vertolker van traditionele Bhutanese muziek. Het album biedt een eigentijdse interpretatie van Bhutanese tradities, waarbij Oost en West organisch samensmelten. Druk Luyan betekent Melodieën van Bhutan.
Goede gids
Tijdens mijn eerste reis was ik welgeteld 38 uur in het land. Nu mogen we een week in Bhutan blijven en ik kijk er ontzettend naar uit om meer van het land te kunnen zien.
Sonan ontpopt zich de eerste dagen in Paro als een uitstekende gids. Hij neemt ons mee naar de Boeddha Dordenma. Dit is een gigantisch bronzen boeddhabeeld op de top van een heuvel met een prachtig uitzicht op hoofdstad Thimphu.
Tango Goempa klooster
We rijden naar de Tango Goempa monastery. Dit is een prachtig klooster gelegen in de Cheri bergen, een kwartiertje rijden vanaf Timphu. Het laatste stuk lopen we over een smal en stijl bospad. Overal hangen kleurige Tibetaanse gebedsvlaggen in de bomen. We passeren minikloosters die op de bosgrond zijn gebouwd, zo groot als een poppenhuis en holle ruimtes onder de bomen die vol liggen met beschilderde stenen. We komen bij de top en het uitzicht is adembenemend. Het is doodstil en om ons heen zien we groene heuvels met op iedere top een ander klooster.
Ik hijg nog wat na van de klim en realiseer me dat dit een uniek moment is. Normaal gesproken heb ik tijdens tournees nooit tijd om bezienswaardigheden te bezoeken. Vaak is er nauwelijks tijd om een uurtje per dag te rusten voor het volgende optreden.
TDC Entertainment Hall
Het eerste concert die avond is in de TCD Entertainment Hall. Het is een theater in Thimpu dat wordt gebruikt voor een soort Bhutaanse versie van America’s Got Talent. Midden voor het podium staan twee enorme fauteuils opgesteld en aan weerskanten van het podium zit de jury. ->
Joelend publiek
Samen met Sonam spelen we zijn stukken. Het voelt vreemd om de muziek live te spelen omdat ik voor de opname alles alleen in Nederland had ingespeeld, maar het mengt goed. Het publiek joelt na iedere gezongen zin. Achter ons hangt een groot scherm waar stromende watervallen, vliegende vogels en mistige bossen op worden geprojecteerd.
Lama Tang Rinpoche
De volgende middag belt Sonam. Hij klinkt opgewonden. De geliefde boeddhistische Lama (leraar) Tang Rinpoche van het klooster Bumthang Tang wil ons graag ontmoeten. We vinden het een eer en ontmoeten hem in een hotel. Tang Rinpoche komt oorspronkelijk uit Tibet, hoewel hij al sinds 1996 in Bhutan woont, en is een gerespecteerd Dzogchen Meester. Zijn belangrijke werk wordt erkent door de Bhutaanse koninklijke familie.
We ontmoeten hem in een in een eetzaal van een nabijgelegen hotel waar de Lama dineert met een aantal monniken en volgelingen. Hij lacht veel en is blij ons te zien. Er worden toespraken gehouden in het Bhutaans en Sonam en Bram maken muziek.
Plaatselijke pub
Ons tweede concert is in een plaatselijke club. Ik herken bij binnenkomst een aantal muzikanten die ik vorig jaar ook op het festival in Puntsholing heb zien spelen waar we optraden. Het loopt aardig vol voordat we beginnen. We spelen een energieke duo set. Ondanks dat Sonam eigenlijk niet mee wil doen, weten we hem toch over te halen om twee nummers mee te zingen. Het is erg leuk, we spelen nogal wild en Sonam hitst me heel erg op om meer te spelen.
Na ons optreden neemt een Bhutaanse popband het over. Het is inmiddels echt druk. Mensen drinken, schreeuwen en dansen plichtmatig alsof het er nu eenmaal bij hoort. Ik voel me alsof ik heel diep in Siberië zit, in een klein dorp waar dit de enige vorm van vertier is op de vrijdagavond. Een parallel universum.
Andere projecten
Joost Lijbaart ken je wellicht als vast bandlid bij Yuri Honing. Ook werkt hij veel met pianist Wolfert Brederode, geeft hij cineastische concerten met Jaco Benckhuijsen en nam hij een succesvol soloalbum op. Jaco Benckhuijsen was een van onze Pure Helden. Lees HIER waarom.
Under the Surface
Daarnaast maakt al tien jaar onderdeel uit van het trio Under the Surface, met gitarist Bram Stadhouders en vocalist Sanne Rambags. Met deze band speelt hij volledig geïmproviseerde concerten over de hele wereld. Zo stonden ze op podia en festivals van Mali, Tanzania, Bolivia tot India. Ze speelden in Boeddhistische tempels, op daken van gebouwen, in musea en op een festival in Rwanda waar ze uiteindelijk 15 minuten op het podium mochten staan. Vlak voor de oorlog nam UTS een videoclip op in Oekraïne.
Er is inmiddels ook een fraai kunstboek verschenen vol achtergronden en verhalen, van illustrator Mark Wilkinson (bekend van zijn werk voor onder andere Iron Maiden, Judast Priest, red.). Bij het boek hoort een cd van een concert uit 2020, dat onderdeel was van het NTR-programma New Generation.
Lees HIER ook de column van Sanne Rambags.
Tigers Nest klooster
Tijdens onze laatste dag in Bhutan bezoeken we nog een klooster: Tigers Nest. Het klooster ligt tegen een bergwand aan op 3100 meter boven zeeniveau en is alleen te voet te bereiken, waardoor we een hele dag zoet zijn. We beginnen ‘s ochtends te lopen in het bos aan de voet van de berg. Al snel moet ik iedere vijf minuten stoppen en snak ik naar adem. Na een uurtje gaat het beter en wordt de klim minder steil.
Guru Rinpoche
Het klooster zien we tijdens de wandeling de hele tijd tegenover ons, hoog ingeklemd door de bergwand. Het zicht is verraderlijk: het lijkt zo dichtbij, maar uiteindelijk moeten we nog een paar uur lopen. Uiteindelijk zijn we gearriveerd en leveren we onze telefoons en fototoestellen in zodat we naar binnen mogen. Via de dunne ramen van de prachtig ingerichte gebedsruimtes kijk je een paar honderd meter recht naar beneden. Het is me een raadsel hoe dit klooster hier 400 jaar geleden gebouwd is. Volgens de legende kwam de boeddhistische Padmasambhava, ook bekend als Guru Rinpoche (de kostbare meester) in de 8e eeuw op de rug van een tijgerin naar de vallei waar hij enkele demonen versloeg en drie maanden mediteerde in een grot. Om die grot (het Tigers Nest) heen is het klooster gebouwd.
Diep in de rots
We bevinden ons nu heel hoog in het klooster en zien een handgeschilderd bordje met een pijl waar Tigers Nest op staat. We beklimmen een ladder en komen in een donkere stenen ruimte. Via een smalle loopplank wurmen we ons in hurkzit naar beneden waar een steile houten ladder staat. Het is er nogal donker en ik kan niet zien hoe diep het gat onder ons is. Ik ben benieuwd waar dit uitkomt en met wat hulp van Sonam en onze drager lukt het om af te dalen totdat we diep in de rots zitten: het Tigers Nest.
Het is er heel klein en donker. Er branden twee kaarsen en onze drager die achter mij zit begint zachtjes te zingen. We zijn de enigen in deze grot. Ik blijf lang zitten, sluit mijn ogen en voel innerlijke rust, en heel even in harmonie met het oneindige. 
